CECHY MAKROSKOPOWE
|
Owocniki o średnicy 0,5-2,0 cm. Kuliste, owalne, bardzo rzadko nieregularne. Powierzchnia za młodu biała, brudnobiała, niekiedy żółtawa lub ochrowa – ale generalnie jasna do okresu zejściowego. Matowa, gładka, czasem pofałdowana, z licznymi niewielkimi wgłębieniami. Gleba o budowie komorowej. U podstawy owocnika tworzy się wyraźna zawiązka grzybniowa. Brak kolumelli lub występuje niezwykle rzadko i ma postać niewielkiej płonnej strefy u samej nasady owocnika. Komory hymenialne o nieregularnych kształtach i chaotycznym przebiegu, wydłużone ale równie często regularnie okrągłe do owalnych. Gleba w owocnikach niedojrzałych biało-szara, stalowo-szara, czasem z lekkim lilowym odcieniem. Potem szaro-ochrowa, brązowa, finalnie czarno-brązowa. Trama hymenialna oddzielająca komory nie wyróżnia się kolorystycznie na żadnym etapie rozwoju. Konsystencja owocnika miękka, krucha, nietrwała, podatna na odkształcenia pod niewielkim naciskiem. Smak nieokreślony, zapach nieznacznie słodkawy, mdły.
|
CECHY MIKROSKOPOWE
Dojrzałe zarodniki H.hessei. Trzecia faza rozwoju (C)
Zarodniki w drugim (B) stadium dojrzałości
Zarodniki we wczesnej (A) fazie rozwoju |
Perydium grube 200-500 μm, niejednorodne i o budowie zmiennej w trakcie rozwoju owocnika. Zbudowane z septowanych, hialinowych strzępek generatywnych o nieco pogrubionych ścianach. We wczesnych fazach rozwoju na końcach strzępek tworzą się charakterystyczne strefy przyrastania w postaci wydłużonych cienkich segmentów z lekko główkowatym zakończeniem. Strefy przyrastania są obecne na całej szerokości perydium – wystają też ponad jego powierzchnię w formie pseudodermatocystyd. W miarę rozwoju owocnika segmenty strzępek rozdymają się do - finalnie - struktur pseudoparenchymatycznych, a strefy przyrastania stają się rzadsze lub zanikają całkowicie. W owocnikach w pełni dojrzałych perydium prezentuje strukturę pseudoparenchymatyczną, zbudowaną z kulistych komórek o średnicy 10-40 μm i cienką, powierzchniową warstwą suprapellis (20-70 μm) zbudowaną z lekko zabarwionych na ochrowy kolor, septowanych strzępek 5-12 μm średnicy. Nitkowate strefy przyrastania strzępek generatywnych bywają sporadycznie obecne u różnych gatunków w obrębie rodzaju – ale w takiej ilości i zagęszczeniu są charakterystyczne jedynie dla H. hessei.
|
|
|
Szczegóły budowy perydium dojrzałego okazu H.hessei |
Trama perydialna i hymenialna zbudowane z hialinowych strzępek o grubości 4-15 μm. Strzępki tramy miejscami rozdymają się delikatnie, tworząc owalne, wydłużone komórki. Warstwa subhymenialna nieodróżnialna. Bazydia o średniej wielkości 15-30(40) x 5-15 μm, 1-2 zarodnikowe. Za młodu wyraźnie maczugowate, wraz ze wzrostem zarodników cylindryczne, wydłużone, wreszcie nitkowate, wiotkie. Bazydiole cienkościenne, maczugowate lub cylindryczne 10-30 x 3-12 μm.
|
|
|
Trama hymenialna |
Młode bazydia |
Dojrzałe bazydia |
Zarodniki bardzo zmienne w kolejnych fazach rozwoju. W początkowej fazie (A) wydłużone, lancetowate, do fusoidalnych, bladożółte, z delikatną ornamentacją w postaci drobnych brodawek lub zmarszczek. Na konturach zarodnika można zaobserwować przeźroczyste fałdy tworzącego się perysporium. Apex gruby, wydatny, często zlewający się z konturem zarodnika. Na tym etapie rozwoju zarodniki osiągają 20-25 μm długości. W następnej fazie (B) zarodniki przybierają kształty szeroko lancetowate do cytrynokształtnych. Osiągają największą w całym cyklu rozwojowym długość 30-35 μm. Wraz z rozrastającym się na boki perysporium uwydatnia się szeroki, koniczny apex zarodników. Hialinowe wcześniej perysporium stopniowo zabarwia się na złoto-żółty i żółto-brązowy kolor. W ostatniej fazie (C) następuje dynamiczny rozwój perysporium. Grube fałdy rozrastającego się na boki perysporium zwiększają szerokość zarodnika. Jednocześnie kosztem wzrostu perysporium maleje długość zarodników – zarodniki kurczą się i finalnie przybierają kształty owalne do szerokoowalnych. Ciemnieje zarówno baza zarodnika jak i fałdy perysporium, przybierając brązowawe barwy. Apex zanika w fałdach perysporium całkowicie lub zostaje ograniczony do widocznej na szczycie niewielkiej brodawki. Apiculum widoczne na wszystkich etapach wzrostu, wydatne, konicznie zwężające się, a często pazurkowato zagięte do wewnątrz. Wielkość dojrzałych zarodników w trzeciej (C) fazie rozwoju wraz z fałdami perysporium 20-27 x 15-22 μm, średnio 24 x 16 μm, Q=1,4-2,2, Qm=1,7. Obecne są dwa typy zarodników anormatywnych. Zarodniki kuliste lub szerokoowalne bez wykształconego apexu stanowią 4-8% masy zarodników. Zarodniki asymetryczne, mniej lub bardziej wygięte stanowią 5-10% masy zarodników (w pojedynczych okazach ich ilość przekracza 15-20% masy zarodników) Oba typy zarodników anormatywnych w ostatniej fazie wzrostu osiągają rozmiary podobne do zarodników normalnych.
|
SIEDLISKO |
Hymenogaster hessei wyrasta zarówno na bogatych rędzinach jak i uboższych glebach gliniastych, a nawet piaszczystych. Mikoryzuje z szeregiem drzew liściastych. W polskich warunkach do najczęstszych należy Carpinus, Corylus i Tilia oraz rzadziej Fagus i Quercus. Owocniki wyrastają płytko pod powierzchnią gleby, do 2-3 cm, często w warstwie liściastej ściółki. Prawie zawsze masowo - w licznych wieloowocnikowych „gniazdach”. Stanowiska H. hessei zlokalizowano zarówno na niżu, na wyżynach środkowej Polski, jak i w niższych i średnich położeniach górskich. Dojrzałe okazy można pozyskiwać od maja do późnej jesieni. W trakcie bezmroźnych zim gatunek owocnikuje przez cały rok. |
WYSTĘPOWANIE
|
Hymenogaster hessei jest gatunkiem pospolitym. Znany z większości krajów Europy oraz z Ameryki Północnej. W warunkach polskich jest obok H. arenarius najczęściej znajdowanym gatunkiem w obrębie rodzaju, a na wyżynach środkowej Polski miejscami nawet masowym. Mimo tak powszechnego występowania w momencie zlokalizowania pierwszego stanowiska nie były znane doniesienia o występowaniu H. hessei na obszarze Polski. Przykładowe stanowiska:
Wyżyna Śląska – DF33, Siemianowice Śląski, Styczeń 2007
Beskid Mały – DF 96, Koziniec k. Wadowic, Wrzesień 2007
Wyżyna Śląska – DF02, Psary k. Tarnowskich Gór, Wrzesień 2008
Wyżyna Śląska – DF51, Chorzów, Sierpień 2009
Wyżyna Śląska – DF33, Grodziec k. Będzina, Czerwiec 2010
Wyżyna Przedborska - DE 59, Dobromierz k. Przedborza, Sierpień 2010
Beskid Mały – DF 85, Inwałd k. Wadowic, Lipiec 2011
Beskid Śląski DG 01, Kropiowice k. Cieszyna , Listopad 2011
Pieniny - EG 34, Szlachtowa k. Szczawnicy, Wrzesień 2013
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska – DF67, Alwernia k. Chrzanowa, Październik 2015
Nizina Śląska – CE 77, Szumirad k. Ozimka, Maj 2015
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska – DF 66, Babice k. Chrzanowa, Lipiec 2016
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska – DF 26, Hutki-Kanki k. Olkusza, Lipiec 2019
|
UWAGI
Grupa dojrzałych owocników |
H. hessei prezentuje makroskopowy zestaw cech budowy typowy dla wielu przedstawicieli rodzaju. Dlatego – oraz w związku z wielofazowym i zróżnicowanym rozwojem struktur mikroskopowych - należy do gatunków najczęściej mylnie oznaczanych. Owocniki w pierwszej (A) fazie rozwoju – z uwagi na budowę zarodników są najczęściej oznaczane jako H. vulgaris, H. griseus lub H. lycoperdineus. Owocniki w fazie rozwoju (B) traktowane są jako nietypowe okazy H. olivaceus, H. calosporus lub nawet H. citrinus. W przypadku tego gatunku wymagane są kompleksowe badania wszystkich elementów budowy morfologicznej, przeprowadzane na próbie owocników we wszystkich stadiach dojrzałości. Obserwowana w badaniach nad rodzajem Hymenogaster, tendencja do skupiania się wyłącznie na budowie zarodników – z gruntu niewskazana – w wypadku oznaczania H. hessei jest zdecydowanie niewystarczająca.
|